علائم فلج اطفال؛ دلایل ابتلا، پیشگیری و درمان آن

فلج اطفال یک بیماری ویروسی مسری است که موجب فلج شدید، تنفس سخت و بعضی اوقات مرگ می‌شود.

علائم بیماری فلج اطفال پس از طی دوره کمون شامل: تب، سردرد، خستگی، استفراغ و یبوست ظاهر می‌شود و در صورت تبدیل به نوع شدید بیماری، درد شدید عضلانی، سفتی گردن با فلج شدن و شل شدن پاها به علائم بیماری فلج اطفال اضافه می‌شود. در ایالات متحده، آخرین مورد بیماری فلج اطفال به طور طبیعی، در سال 1979 بوده است. امروزه، علیرغم تلاش جهانی برای از بین بردن فلج اطفال، ویروس همچنان بر کودکان و بزرگسالان در نقاطی از  آسیا و آفریقا ( که سطح بهداشتی کمی دارند)، تأثیر می‌گذارد.
 

فلج اطفال چیست؟

این بیماری به پولیو (همچنین به عنوان پلیموئید) نیز شناخته می‌شود. فلج اطفال بیماری بسیار مسری است که توسط یک ویروس (ویروس پولیومیلیت) حمله‌کننده به سیستم عصبی، ایجاد می‌شود. کودکان زیر 5 سال، احتمال بیشتری برای بیماری دارند. طبق اعلام سازمان بهداشت جهانی (WHO)، از هر 200 عفونت فلج اطفال، یک نفر به فلج دائمی گرفتار می‌شود. با این حال، با توجه به ابتکار عمل ریشه کنی جهانی فلج اطفال در سال 1988، مناطق زیر در حال حاضر گواهی عدم بیماری فلج اطفال را تائید می‌کنند:

* آمریکا
* اروپا
* غرب اقیانوس آرام
* آسیای جنوب شرقی

واکسن فلج اطفال در سال 1953 کشف شد و در سال 1957 در دسترس قرار گرفت. از بین بردن بیماری فلج اطفال به لحاظ سلامت و اقتصاد جهان به نفع همه‌ جهانیان است.

علائم بیماری فلج اطفال

95 تا 99 درصد افراد مبتلا به ویروس پولیومیلیت (عامل فلج اطفال) بدون علامت و علائم بیماری فلج اطفال هستند. این حالت، به عنوان فلج اطفال دوره کمون شناخته می‌شود. حتی بدون علائم بیماری فلج اطفال، افراد مبتلا به ویروس هنوز می‌توانند ویروس را گسترش دهند و عفونت را در دیگران ایجاد کنند. فلج اطفال در مواردی که شدت آن بالا نیست، به بیماری فلج اطفال بدون فلجی معروف است. بروز نشانه‌ها و علائم بیماری فلج اطفال بدون ایجاد فلجی، بعد از دوره نهفتگی یا کمون (عموماً 7-14 روز) می‌تواند از یک تا 10 روز طول بکشد. علائم بیماری فلج اطفال بدون ایجاد فلجی، می‌تواند با علائم بیماری آنفولانزا اشتباه گرفته شود. علائم بیماری فلج اطفال بدون فلجی، در موارد با شدت بیماری پایین، عبارت‌اند از:
 

1. تب
2. گلو درد
3. سردرد
4. استفراغ
5. خستگی
6. مننژیت

 

علائم بیماری فلج اطفال شدید

حدود 1 درصد موارد بیماری فلج اطفال، ممکن است به فلج فرد مبتلا منجر شود. بیماری فلج اطفال، منجر به ایجاد فلج در نخاع (فلج اطفال ستون فقرات)، ساقه مغز (فلج اطفال پیازی) و یا هر دو (فلج اطفال bulbospinal) می‌شود. علائم بیماری فلج اطفال شدید، شبیه به فلج اطفال بدون فلجی است؛ اما بعد از یک هفته علائم شدیدتر ظاهر خواهند شد. علائم بیماری فلج اطفال شدید، عبارت‌اند از:
 

1. از دست دادن رفلکس‌ها
2. اسپاسم شدید و درد عضلانی
3. اندام‌های سست و فلاپی، گاهی در یک طرف بدن
4. فلج ناگهانی و موقت
5. اندام‌های غیر قابل تغییر
6. بثورات، مچ پا و پاها
7. سندرم پس از فلج اطفال

ممکن است پس از بهبودی از بیماری، سال‌ها بعد دوباره فلج اطفال بازگردد. این حالت، می‌تواند پس از 15 تا 40 سال رخ دهد. علائم شایع سندرم پس از فلج اطفال (PPS) عبارت‌اند از:
 

1. ضعف عضله و ضعف بدن
2. درد عضلانی
3. به راحتی خسته شدن
4.  کاهش حجم عضله یا آتروفی عضلانی
5. مشکل تنفس و بلع
6. آپنه خواب، یا مشکلات تنفسی مرتبط با خواب
7. تحمل کم سرما
8. شروع جدید ضعف در عضلات قبلاً غیر فعال
9. افسردگی
10. مشکلات حافظه

اگر علائم زیر را دارید، حتما به پزشک خود مراجعه کنید:

* کودک شما، مجموعه واکسن را کامل نکرده است.
* کودک شما، یک واکنش آلرژیک به واکسن فلج اطفال دارد.
* فرزند شما در بعد از واکسیناسیون، مشکلی به غیر از قرمزی یا خستگی ملایم دارد.
* سالیان سال است که فلج اطفال دارید و اکنون ضعف و خستگی ناشناخته‌ای حس می‌کنید.
* برای بررسی علائم بیماری فلج اطفال گفته شده در بالا در خود یا کودک دلبندتان، باید به متخصص کودکان یا داخلی مراجعه فرمایید.
 

انواع فلج اطفال

سه نوع عفونت فلج اطفال وجود دارد:

1. بیماری تحت بالینی
2. عفونت غیر فلج اطفال یا فلج نافرجام
3. عفونت فلج اطفال

زمانی که ویروس وارد بدن می‌شود هیچ علامتی مشاهده نمی‌شود و به طور متوسط بین ۷ تا ۱۴ روز زمان لازم است تا اولین علایم بیماری مشاهده شود.

علایم اولیه فلج اطفال بسیار شبیه آنفلوانزا است و شامل تب، سردرد و گلو درد، استفراغ، مننژیت، احساس خستگی و درد و گرفتگی عضلات کمر، گردن، دست‌ها و پا‌ها می‌شود.

این علایم عموما خود به خود تخفیف یافته و از بین می‌روند و طی یک هفته علایم ویژه فلج خود را نشان می‌دهد که عبارتند از: درد و اسپاسم شدید عضلانی، ضعف شدید بدن پس از اندکی فعالیت، درد و ضعف عضلانی و تحلیل عضلات، حساسیت بیشتر در مقابل کاهش دمای محیط، مشکلات تنفسی و مشکل در بلع غذا.

شل شدن عضلات در این بیماری بیشتر در اندام‌های تحتانی دیده می‌شود. گاهی اوقات عضلات درگیر بهبود می‌یابند، ولی در اکثر مواقع این اندام‌ها فلج باقی می‌مانند. به هر شکل وضعیت بیمار طی دو سال تثبیت می‌شود.
 

چگونه ویروس فلج اطفال یک فرد را آلوده می‌کند؟

ویروس فلج اطفال، بسیار مسری است. فلج اطفال از طریق تماس با مدفوع آلوده منتقل می‌شود. اشیاء مانند اسباب‌بازی‌های آلوده نیز می‌توانند ویروس را منتقل کنند. گاهی اوقات، ویروس می‌تواند از طریق عطسه و سرفه نیز منتقل شود (این ویروس در گلو و روده زندگی می‌کند). در مناطقی که سطح بهداشت پایین است، شیوع این بیماری شدت دارد. زنان باردار، افراد با سیستم ایمنی ضعیف (مانند کسانی که HIV مثبت هستند) و کودکان خردسال به احتمال زیاد به ویروس فلج اطفال مبتلا می‌شوند.
 

درگیری عضلات

بعد از گذشت مدتی از شروع بیماری، عضله فلج شده چون کار نمیکند لاغر شده و حجم آن کم میشود.

بتدریج که بچه رشد کرده و استخوان های او بلندتر میشوند عضلات فلج شده نمیتوانند با همان نسبت استخوان ها رشد کنند پس بطور نسبی کوتاه تر از آنها باقی میمانند.

این کوتاهی نسبی عضلات نسبت به استخوان ها موجب میشود تاندون این عضلات به استخوانهایی که به آنها چسبیده اند کشش وارد کرده و موجب تغییر شکل مفصل نزدیک استخوان شوند.

بطور مثال وقتی عضلات پشت ساق که فلج میشوند رشدشان کمتر از رشد استخوان های ساق میشود تاندون آشیل که پایین ترین قسمت این عضلات است موجب کشیده شده استخوان پاشنه شده و در نتیجه مچ پا به پایین میرود و بیمار دیگر نمیتواند مچ پای خود را بالا بیاورد حتی اگر عضلات جلوی ساق خوبی داشته باشد.

پس میبینیم که عدم توانایی در بالا آوردن مچ پا در این بیماران ممکن است دو علت داشته باشد.

عضلات جلوی ساق که مسئول بالا آوردن مچ پا هستند ضعیف شده یا بکلی فلج شده اند

عضلات پشت ساق که فلج شده و بطور نسبی کوتاه شده است چنان مچ پا را به سمت پایین میکشند که عضلات جلوی ساق حتی اگر سالم باشند هم نمیتوانند پا را بالا بیاورند.

این مکانیسم میتواند در هر مفصلی موجب تغییر شکل آن شود.
 

تغییر شکل اندام

رشد استخوان ها تابعی از قدرت عضلات اطرف آنها است. پس وقتی عضلات اطراف یک استخوان ضعیف یا فلج شده اند استخوان هم به خوبی رشد نمیکند.

در بچه ای که بدنبال ابتلا به پولیومیلیت عضلات ران ضعیفی دارد، استخوان ران طرف فلج شده نمیتواند مانند استخوان ران طرف سالم رشد کند. این استخوان هم لاغرتر و هم کوتاه تر از طبیعی خواهد بود و رشد کافی نخواهد داشت. همین امر موجب میشود اندام تحتانی طرف فلج شده کوتاه تر از طرف مقابل باشد.

البته فراموش نکنیم که با اینکه رشد استخوان کم شده است ولی رشد عضلات از آن هم کمتر است و همین موجب کوتاه ماندن نسبی عضلات نسبت به استخوان ها میشود.

کوتاه شدن استخوان اندام تحتانی در این بیماران موجب میشود پاشنه پای آنها در موقع ایستادن به زمین نرسد. این بیماران سعی میکنند در هنگام ایستادن و راه رفتن روی پنجه پای فلج شده بایستند.

همین امر در دراز مدت سبب میشود تا پنجه و مچ پا در وضعیت تغییر شکل یافته یعنی انحراف به پایین باقی بماند. پس میبینیم مچ پای این بیماران میتواند به دلیل سومی هم به پایین کج شود.

رشد مفاصل بدن هم تا حد زیادی تابع قدرت عضلات اطراف آن ها است. وقتی عضلات ران و لگن بیمار مبتلا به فلج اطفال فلج شوند بتدریج و با رشد بچه، سر استخوان ران و حفره استابولوم خوب رشد نکرده و خوب در یکدیگر جای نمیگیرند.

پس بیماری فلج اطفال یا پولیومیلیت میتواند باعث مشکلات بسیار زیادی در اندام و بدنبال آن در حرکت بیمار شود. مشکلاتی که میتوان جلوی همه آنها را با خوردن یک قطره در زمان کودکی گرفت.

بنظر نمیرسد پیشگیری از هیچ بیماری ناتوان کننده ای اینقدر ساده باشد ولی متاسفانه بعد از ایجاد شدن بیماری کنترل آن بسیار مشکل میشود.
 

علل بیماری فلج اطفال

بیش از ٩٠% بیماران، بدون علامت یا علائم بیماری فلج اطفال خفیف دارند و کمتر از ١% موارد بیماری علائم فلجی را نشان می‌دهند. 5 تا ١٠ % افراد مبتلا، به دلیل درگیری عضلات تنفسی، از دنیا می‌روند. این بیماری در هر سنی ممکن است ظاهر شود ولی بیشتر کودکان و به خصوص گروه زیر ۵ سال درگیر این بیماری می‌شوند.

افراد مبتلا به ویروس فلج اطفال، شاید ویروس را برای هفته‌ها در مدفوع خود گسترش دهند. افرادی که در دوره کمون بیماری هستند، معمولاً علائم بیماری فلج اطفال را ندارند.

پزشکان چگونه علائم بیماری فلج اطفال را تشخیص می‌دهند؟

دکتر شما یک معاینه فیزیکی را انجام می‌دهد و رفلکس‌های عجیب و غریب، سختی پشت و گردن یا مشکل در بلند کردن سر را در حالی که دراز کشیده‌اید، بررسی می‌کند. پزشکان اغلب علائم بیماری فلج اطفال، مانند سفتی گردن و پشت، رفلکس‌های غیرطبیعی و مشکل بلعیدن و تنفس را تشخیص می‌دهد. برای تائید تشخیص علائم بیماری فلج اطفال، نمونه‌ای از ترشحات گلو، مایعات بدن و نخاع (مایع مغزی نخاعی) برای ویروس فلج اطفال، بررسی می‌شود.
 

درمان فلج اطفال

پزشکان تنها می‌توانند علائم بیماری فلج اطفال را درمان کنند، در حالی که عفونت دوره‌ای است؛ اما از آنجایی که هیچ درمان برای این بیماری، وجود ندارد،

بهترین راه جلوگیری از آن است (از طریق واکسن فلج اطفال). رایج‌ترین درمان‌های حمایتی عبارت‌اند از:
 

1. استراحت مطلق
2. مسکن
3. داروهای ضد اسپاسم برای آرام کردن ماهیچه‌ها
4. آنتی‌بیوتیک برای عفونت‌های دستگاه ادراری
5. دارو برای کمک به تنفس
6. جراحی فیزیوتراپی یا اصلاح کننده برای کمک به پیاده‌روی
7. پد گرم کننده یا حوله گرم برای کاهش درد عضلات و اسپاسم عضلات
8. درمان فیزیوتراپی برای درمان درد در عضلات آسیب دیده
9. درمان فیزیوتراپی برای رفع مشکلات تنفسی و ریه
10. توان‌بخشی ریوی برای افزایش استقامت ریه

در موارد پیشرفته بیماری، شاید به یک صندلی چرخ‌دار یا وسایل کمکی دیگر (برای کمک به حرکت) نیاز داشته باشید.
 

روند بهبودی فلج اطفال

بستگی به نوع فلج و منطقه تحت تاثیر دارد. بیشتر مواقع اگر مغز و نخاع درگیر نشده باشند، بهبودی کامل صورت می‌گیرد. اگر مغز و نخاع درگیر شده باشد، ممکن است منجر به فلج شود و یا در اثر مشکلات تنفسی، بیمار فوت کند. عفونتی که در نخاع و یا مغز وجود دارد، موجب افزایش مشکلات تنفسی می‌گردد. اما در بیشتر مواقع، ناتوانی شایع‌تر از مرگ می‌باشد.
 

عوامل خطر

فلج افال یا پولیو به طور عمده کودکان زیر 5 سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد. با این حال، هر کسی که واکسینه نشده است، در معرض خطر بیماری قرار دارد.
 

عوارض

بیماری فلج اطفال می‌تواند منجر به فلج موقت یا دائمی عضلات، ناتوانی، تغییر شکل استخوان و مرگ شود.
 

عوارض ناشی از فلج اطفال

1. عدم تحرک
2. مشکلات ریوی
3. کاردیومیوپاتی (التهاب عضله قلب)
4. فلج ایلئوس (عدم عملکرد روده): قسمتی از روده و یا تمام آن مسدود می‌شود و از دفع محتویات جلوگیری می‌کند.
5. ادم ریوی: تجمع غیرطبیعی مایعات در ریه که باعث تنگی نفس می‌شود.
6. شوک: بدن به میزان کافی خون ندارد و می‌تواند چندین عضو را تخریب کند.
7. عفونت دستگاه ادراری
8. ناتوانی و بدشکلی مفصل ران، قوزک و پا‌ها
9. نارسایی سمت راست قلب: در درازمدت باعث افزایش فشار خون در شریان‌های ریوی و بطن راست قلب می‌شود.
10. پنومونی آسپیراسیون: تنفس مواد خارجی از قبیل: غذا، مایعات و یا بزاق باعث ایجاد التهاب در ریه و راه‌های هوایی می‌شود.
 

جلوگیری

مؤثرترین راه برای جلوگیری از فلج اطفال واکسیناسیون است. واکسن فلج اطفال، به دو صورت خوراکی و تزریقی وجود دارد. امروزه، اکثر کودکان در جهان، چهار دوز واکسن ویروس فلج اطفال (ویروس غیر فعال IPV) را در سنین زیر دریافت می‌کنند:

* دو ماه
* چهار ماه
* بین 6 تا 18 ماه
* بین 4 تا 6 سالگی زمانی که بچه‌ها وارد مدرسه می‌شوند

IPV برای افرادی که دارای سیستم ایمنی ضعیف هستند، نیز توصیه می‌شود. عوارض جانبی رایج واکسن، درد و قرمزی در محل تزریق است.

واکنش آلرژیک به واکسن فلج اطفال

IPV می‌تواند واکنش‌های حساسیتی در برخی افراد ایجاد کند. از آنجا که آنتی‌بیوتیک‌های استرپتومایسین دارای استرپتومایسین، پلی مکسین B و نومیدین هستند، نباید به افراد آلرژیک به این مواد، واکسن داده شود. علائم و نشانه‌های یک واکنش آلرژیک معمولاً در عرض چند ساعت پس از تزریق، رخ می‌دهد.

علائم آن عبارت‌اند از:
 

1. تنفس دشوار
2. ضعف
3. خستگی
4. ضربان قلب سریع
5. کهیر
6. سرگیجه

منبع: سایت دکتر دکتر
سایت تابناک
سایت ایران ارتوپد